Το πρόσφορο

Το πρόσφορο

Γιά τήν τέλεση τής Θείας Λειτουργίας, είναι απαραίτητο τό πρόσφορο. Από τό πρόσφορο ο ιερεύς θά βγάλει, κατά τήν Προσκομιδή, τό μέρος εκείνο πού θά γίνει τό Τίμιο Σώμα τού Κυρίου, τόν «Αμνό», αλλά καί τίς μερίδες τής Θεοτόκου, τών Αγίων καί τών δικών μας ονομάτων (ζώντων καί κεκοιμημένων), πού θά μνημονευθούν.

Γιά νά γίνει όμως τό πρόσφορό μας ευπρόσδεκτο καί από τόν Κύριο, πρέπει νά έχουμε καθαρότητα ψυχής καί σώματος μέ νηστεία, προσευχή καί εγκράτεια. Δέν μπορούμε νά ζυμώνουμε πρόσφορα καί νά τά πηγαίνουμε νά λειτουργηθούν καί οι ίδιοι νά μένουμε αμέτοχοι τού Μυστηρίου, ανεξομολόγητοι καί ακοινώνητοι. Αυτός πού ζυμώνει, οφείλει νά φροντίσει καί γιά τή δική του σωματική καί ψυχική προετοιμασία. Δηλαδή νά έχει χριστιανικό βίο.

Πρίν αρχίσει τό ζύμωμα νά προσεύχεται, ζητώντας από τόν Θεό νά ευλογήσει τό έργο του (στό τέλος τού κειμένου επισυνάπτουμε ένα τύπο προσευχής γιά τόν ζυμωτή). Κατά τή διάρκεια επίσης τού ζυμώματος, ασκεί ιδιαίτερα, τήν προσευχή (λέγοντας τούς χαιρετισμούς στήν Παναγία ή παρακλήσεις, ή τήν Ευχή. Όλα αυτά είναι πολύ σημαντικό νά συνοδεύουν τήν παρασκευή τού προσφόρου, πού πρόκειται νά χρησιμοποιηθεί γιά τόν πιό ιερό σκοπό, νά γίνει Σώμα Χριστού.

Ιδιαίτερα επίσης, πρέπει νά προσέξουμε τήν προετοιμασία τού χώρου, στόν οποίο θά παρασκευάσουμε τό πρόσφορο. Φροντίζουμε, δηλαδή, νά είναι πάντα καθαρός καί τακτοποιημένος. Ανάβουμε καντήλι ή κερί καί θυμιατό. Επίσης, τά σκεύη πού θά χρησιμοποιήσουμε γιά τό σκοπό αυτό, νά είναι καθαρά καί νά εξυπηρετούν μόνο τήν παρασκευή τού προσφόρου καί καμιά άλλη οικιακή ανάγκη. Τό αλεύρι νά είναι αρίστης ποιότητος, ειδικά ξεχωρισμένο γιά τά πρόσφορα.

Το πρόσφορο

Η διαδικασία παρασκευής τού προσφόρου

Αποβραδύς κοσκινίζουμε τό αλεύρι, πού θά είναι ανάλογο μέ τό μέγεθος τού προσφόρου μας. Καλό είναι τό σκληρό (κίτρινο), ή 1/4 άσπρο καί 3/4 κίτρινο. Γιά ένα πρόσφορο χρειάζεται 700 γραμ. αλεύρι•(άν είναι λίγο μεγαλύτερο τό πρόσφορό μας, ακόμα καλύτερα. Ο ιερέας θά βγάλει περισσότερο Αντίδωρο). Κατόπιν, αναπιάνουμε τό προζύμι: Έχουμε κρατημένο από προηγούμενο ζύμωμα λίγο προζύμι, τό οποίο διατηρούμε σέ μέρος δροσερό ή στό ψυγείο, όταν ο καιρός είναι ζεστός. Ζεσταίνουμε λίγο νερό, τόσο όσο χρειάζεται γιά νά γίνει χλιαρό. Τό δοκιμάζουμε καί μέ τό χέρι μας. Δέν πρέπει νά είναι καφτό, γιατί θά καεί τό προζύμι καί δέν θά γίνει. Μέσα σ’ αυτό τό χλιαρό νερό λιώνουμε τελείως τό προζύμι νά γίνη χυλός.

Τέλος, προσθέτουμε αλεύρι, απ’ αυτό πού έχουμε κοσκινίσει γιά τό ζύμωμα, ώστε νά γίνει μία ζύμη πολύ-πολύ μαλακή. Σταυρώνουμε μέ τό χέρι μας τό προζύμι, τό σκεπάζουμε μέ καθαρή πετσέτα καί μέ κουβέρτα γιά νά μήν κρυώσει, καί τό αφήνουμε σέ χώρο ζεστό, γιά νά γίνει . Τήν άλλη μέρα, πρίν ζυμώσουμε, θά ανάψουμε κανδήλι ή κερί καί θά θυμιάσουμε τό χώρο μέ πολλή ευλάβεια καί προσοχή.

Ενώ δέ τά χέρια θά δουλεύουν, τό στόμα καί ο νούς θά προσεύχονται, κατά δύναμη. Κατόπιν, ρίχνουμε μέσα σέ λεκάνη τό αλεύρι, αφού κρατήσουμε προηγουμένως λίγο, γιά τήν περίπτωση πού θά μάς χρειασθεί κατά τή διάρκεια τού ζυμώματος. Στό κέντρο τού αλευριού κάνουμε μία μικρή γουβίτσα καί ρίχνουμε μέσα τό προζύμι, τό ανάλογο αλάτι (ένα κουταλάκι τού γλυκού) καί λίγο νερό, μόλις χλιαρό.

Αρχίζουμε μετά νά ζυμώνουμε πρώτα πολύ καλά μέ τίς γροθιές μας, μέ δύναμη καί γρήγορο ρυθμό περίπου 20΄. Δοκιμάζουμε τή ζύμη μας κόβοντάς την μέ ένα μαχαίρι. Άν έχει μέσα φουσκάλες, δηλ. αέρα, θεωρείται καλά ζυμωμένη. Οι φουσκάλες όμως αυτές πρέπει νά φύγουν στή συνέχεια μέ πολύ καλό πλάσιμο, έτσι ώστε, όταν κόψουμε, κατά τόν ίδιο τρόπο,μετά τό πλάσιμο, τή ζύμη νά μήν υπάρχει μέσα της ούτε η παραμικρή φουσκάλα. Κι αυτό γιατί, αργότερα, όταν τό πρόσφορο ζεσταθεί στό φούρνο, ο αέρας θά προσπαθήσει νά βγεί επάνω καί θά χαλάσει τή σφραγίδα.

Η ζύμη πρέπει νά είναι σκληρή: νά μπαίνη μέσα τό δάχτυλο καί νά μήν κολάει. Άν γίνει μαλακή, προσθέτουμε λίγο αλεύρι, από αυτό πού κρατήσαμε. Άν γίνει υπερβολικά σκληρή, βρέχουμε τά χέρια μας σέ χλιαρό νερό καί ξαναζυμώνουμε, ώσπου νά πετύχουμε τό ποθούμενο αποτέλεσμα, δηλαδή, νά γίνει λεία σάν μάρμαρο.

Το πρόσφορο

Τό πλάσιμο

Πλάθουμε τήν ζύμη πολύ καλά σέ καθαρή καί λεία επιφάνεια, καί μέ δύναμη τήν τρίβουμε, ώστε νά πέσει καί νά μήν μείνει μέσα της αέρας . Έτσι τήν αναμοχλεύουμε διαρκώς καί, κυλώντας την καί τρίβοντάς την, μέχρι νά γίνει λεία σάν μάρμαρο. Όλα αυτά πρέπει νά γίνουν σέ 10΄. Όταν τελειώσει τό πλάσιμο, χαράζουμε τό ζυμάρι μέ ένα μαχαίρι σταυροειδώς. Από τό κέντρο τού σταυρού πού σχηματίστηκε, κρατάμε ένα μικρό κομμάτι, πού θά τό χρησιμοποιήσουμε ως προζύμι στό επόμενο ζύμωμα.

Μετά ξαναδουλεύουμε τή ζύμη παρά πολύ καλά, στρογγυλεύοντάς την σάν μπάλα καί τήν γυρίζουμε από τήν όψη. Κατόπιν, παίρνουμε ένα ταψάκι διαμέτρου 18-20 εκ. τό ζεσταίνουμε καί τό αλείφουμε μέ καθαρό κερί στόν πάτο καί στήν γύρω όρθια επιφάνεια. Τά κάνουμε αυτά, γιά νά μήν κολάει μετά το πρόσφορο. Τό κερί μπορεί νά παραμείνει καί γιά τό επόμενο πρόσφορο (περίπου τρείς φορές μπορεί, άν τό ταψί είναι καλά κερωμένο καί δέν πλυθεί, νά δητηρήσει τήν αντικολλητική του δυνατότητα.

Δέν χρησιμοποιούμε ποτέ λάδι, βούτυρο κτλ. στή βάση τού ταψιού, γιατί αυτό καίγεται καί μυρίζει τό πρόσφορο.

Τό σφράγισμα

Τοποθετούμε στό κέντρο τού ταψιού τό πρόσφορο, μέ τή στιλπνή επιφάνεια πρός τά πάνω. Παίρνουμε τή σφραγίδα, σταυρώνουμε μέ αυτή το πρόσφορο, καί μετά τήν πατάμε μέ δύναμη, νά μπεί πολύ βαθιά μέσα στό ζυμάρι. Τήν τραβούμε πρός τά πάνω μέ προσοχή καί άν τυχόν μείνουν ζυμαράκια πάνω της, τά καθαρίζουμε μέ επιμέλεια. Γιατί άν αυτά παραμείνουν θά ξεραθούν καί τό επόμενο πρόσφορο πού θά ζυμωθεί μετά από μέρες, δέν θά σφραγισθεί καλά.

Σέ περίπτωση πού ζυμωθούν δύο πρόσφορα, μέχρι νά πλάσουμε τό δεύτερο, εκείνο πού έχει πλασθεί πρώτο πρέπει νά μείνει σκεπασμένο μέ πετσέτα καί νάϋλον από πάνω, γιά νά μήν πιάσει τό ζυμάρι κρούστα. Τό ίδιο καί στό σφράγισμα, μέχρι νά σφραγισθεί καί τό δεύτερο πρόσφορο, τό πρώτο πού έχει ήδη σφραγισθεί μένει σκεπασμένο.

Τό φούσκωμα

Αφού, λοιπόν, σφραγίσουμε το πρόσφορο, σκεπάζουμε τό ταψάκι μέ μία μεγαλύτερη καί βαθιά λεκάνη, καί από πάνω τοποθετούμε μία καθαρή πετσέτα καί μία ζεστή κουβέρτα. Τό αφήνουμε μετά νά γίνει 1 ½ ώρα ή καί περισσότερο, ανάλογα μέ τήν εποχή καί.τή θερμοκρασία πού έχει ο χώρος. Καταλαβαίνουμε δέ, ότι έγινε, άν, πατώντας το μέ τό δάχτυλο, σχηματίζεται στό ζυμάρι μία βούλα, καί αμέσως, σάν ελαστικό, τό ζυμάρι επανέρχεται στή θέση του ή μόλις τό πρόσφορο πάει νά σκάσει. Επίσης θεωρείται γινομένο όταν έχει διπλασιασθεί περίπου ο όγκος του. (Χρειάζεται προσοχή γιά νά μήν παραγίνη η ζύμη καί ξυνίσει).

Τρυπάμε στή συνέχεια μετά το πρόσφορο μέ ένα μακρύ καί λεπτό ξυλάκι, φροντίζοντας αυτό νά φθάσει βαθιά μέχρι τό ταψί, ώστε νά μπορεί νά βγαίνει όλος ο αέρας. Προσοχή νά μήν τρυπήσουμε κοντά στόν Αμνό, αλλά έξω, γύρω από τή σφραγίδα, στίς άκρες τού σταυρού.

Τό ψήσιμο

Έχουμε νωρίτερα ανάψει τό φούρνο στούς 250° (ανάλογα, βέβαια, μέ τόν φούρνο), ώστε νά είναι ήδη καυτός στήν κανονική του θερμοκρασία, καί βάζουμε μέσα τό πρόσφορο καί τό αφήνουμε σ’ αυτή τή θερμοκρασία 15΄- 20΄ (μπορεί έως καί 35΄, θά τό παρακολουθούμε) νά ροδίσει πολύ ελαφρά. Τό σκεπάζουμε μέ χαρτοπετσέτα ή αλουμινόχαρτο, άν χρειασθεί, κατεβάζουμε τό φούρνο στούς 200° ή καί στούς 1800, γιά 40΄ ή καί 45΄ καί τό παρακολουθούμε.

Αφού περάσει περίπου 1 ½ ώρα, από τή στιγμή πού βάλαμε το πρόσφορο μέσα, κλείνουμε τό φούρνο καί βγάζουμε τό πρόσφορο, τό τοποθετούμε σέ καθαρή πετσέτα καί τό σκεπάζουμε μέ κουβέρτα, έως ότου κρυώσει καλά (χρειάζεται πολλές ώρες γιά νά κρυώσει καλά). Γιά νά ψηθεί καλά τό πρόσφορο χρειάζεται συνολικά περίπου 1 ½ ώρα. Είμαστε σίγουροι ότι τό πρόσφορό μας έχει ψηθεί καλά, άν δέν είναι βαρύ καί, άν κτυπώντας το από κάτω, ακούγεται σάν νά είναι μέσα κούφιο.

Το πρόσφορο πρέπει νά είναι ζυμωμένο τουλάχιστον 24 ώρες πρίν από τήν Προσκομιδή, γιατί άν είναι πολύ μαλακό, ο ιερεύς δυσκολεύεται κατά τή μνημόνευση νά βγάλει τίς μερίδες

Πώς φτιάχνεται τό προζύμι

Συνήθως, αφού ζυμώσουμε, κρατούμε προζύμι γιά τήν επομένη φορά. Μπορούμε νά φτιάξουμε κι εμείς προζύμι γρήγορα καί εύκολα. Σέ χλιαρό νερό «ίσα–ίσα νά δέχεται τό χέρι» (περίπου 35ο) ρίχνουμε «μιά χεριά» κοσκινισμένο αλεύρι. Τό ανακατεύουμε ελαφρά, ώστε νά γίνει παχύρρευστη μάζα. Τό αφήνουμε ένα μερόνυχτο (σέ ζεστό μέρος καί καλά σκεπασμένο) γιά «νά γίνει», δηλαδή νά ενεργοποιηθούν οι μύκητες. Όταν τό προζύμι είναι έτοιμο, τό «αναπιάνουμε» γιά ζύμωμα.

Τό προζύμι συνήθως γίνεται μετά τήν εορτή τής Υψώσεως τού Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) ή μετά τήν Κυριακή τής Σταυροπροσκυνήσεως. Κι αυτό γιατί, μέ τό βασιλικό ή τά σταυρολούλουδα, σταυρώνουμε πρώτο τό νερό (αυτό πού θά δεχθεί τό αλεύρι γιά νά γίνει προζύμι), προσευχόμενοι καί ψάλλοντας τά τροπάρια τής Ακολουθίας τού Τιμίου Σταυρού. Σέ άλλα μέρη, πάλι, συνηθίζεται νά ευλογείται τό πρόπλασμα τού προζυμιού ( τό νερό καί τό αλεύρι) στόν Ιερό Ναό, κατά τήν Αγρυπνία τής εορτής τού Ευαγγελισμού τής Υπεραγίας Θεοτόκου ή μέ τήν ευλογία τών Αγίων Λειψάνων.

Αυτό πού έχει σημασία δέν είναι ο χρόνος ή ο τόπος, αλλά η ευλογία τών υλικών. Καί γι’αυτό ενδείκνυται νά ερωτάται πάντα γι’αυτό ο Πνευματικός ή ο ιερέας τής Ενορίας μας.

Το πρόσφορο

Πώς γίνεται τό Ανάπιασμα

Βγάζουμε απ’ τό ψυγείο τό προζύμι, τό αφήνουμε λίγη ώρα νά ξεπαγώσει. Ετοιμάζουμε χλιαρό νερό «νά δέχεται τό χέρι» καί διαλύουμε τό προζύμι. Προσθέτουμε αλεύρι ανακατεύοντας μέχρι η ζύμη νά γίνει πηκτός χυλός. Τό σκεπάζουμε μέ καθαρή πετσέτα καί τό αφήνουμε περίπου 6 ώρες «νά αναπαυτεί».

Τί χρειαζόμαστε γιά Το πρόσφορο

1.-. Μία καλή ξυλογλύπτη σφραγίδα .

2.-. Ένα. ταψάκι βαθύ μέ διάμετρο 18 ή 20 εκ.

3.-. Ένα κόσκινο γιά τό αλεύρι .

4.-. Μία λεκάνη γιά τό ζύμωμα.

5.-. Μία λεκανίτσα γιά τό ανάπιασμα τού προζυμιού.

6.-. Μία καθαρή, ει δυνατόν αχρησιμοποίητη, μεγάλη λινή πετσέτα.

7.-. Μία καθαρή, ει δυνατόν αχρησιμοποίητη, κουβέρτα.

8.-. Ένα.πύλινο ή ανοξείδωτο μικρό δοχείο γιά νά φυλάξουμε τό προζύμι.

9.-. Καθαρό κερί γιά τό ταψί.

Στήν Αγία Προσκομιδή ο ιερέας εύχεται:

“Ο Θεός, ο Θεός ημών, ο τόν ουράνιον άρτον, τήν τροφήν τού παντός κόσμου, τόν Κύριον ημών καί Θεόν Ιησούν Χριστόν, εξαποστείλας σωτήρα καί λυτρωτήν καί ευεργέτην, ευλογούντα καί αγιάζοντα ημάς· αυτός ευλόγησον τήν πρόθεσιν ταύτην καί πρόσδεξαι αυτήν εις τό υπερουράνιόν σου θυσιαστήριον· μνημόνευσον, ως αγαθός καί φιλάνθρωπος, τών προσενεγκόντων καί δι  ούς προσήγαγον καί ημάς ακατακρίτους διαφύλαξον εν τή ιερουργία τών θείων σου μυστηρίων. Ότι ηγίασται καί δεδόξασται τό πάντιμον καί μεγαλοπρεπές όνομά σου, τού Πατρός καί τού Υιού καί τού Αγίου Πνεύματος, νύν καί αεί καί εις τούς αιώνας τών αιώνων. Αμήν.”

Είναι η μεγαλύτερη αμοιβή γιά τό μικρό αυτό έργο μας. Η Χάρη τού Θεού είναι πάντα πλούσια καί δεδομένη σέ κάθε προσφορά μας.

Καλή Διακονία